تخمدانها بخشی از سیستم تولید مثل زنان هستند. آنها در قسمت پایین شکم و در دو طرف رحم واقع شده‌اند. زنان دارای دو تخمدان هستند که تخمک و همچنین هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند. گاهی ممکن است کیسهای پر از مایع موسوم به کیست در یکی از تخمدانها ایجاد شود. بسیاری از زنان در طول زندگی خود حداقل یک بار به کیست تخمدان مبتلا می‌شوند. اما در اغلب موارد، کیست‌ها بدون درد بوده و هیچ گونه نشانه‌ای ندارند.
انواع کیست تخمدان
انواع مختلفی از کیست تخمدان وجود دارد. کیستهای درموئید و کیستهای آندومتریوما از جمله آنها هستند. البته کیستهای عملکردی شایع‌ترین نوع از کیست تخمدان محسوب می‌شوند. معروف‌ترین کیست عملکردی شامل کیست فولیکول و کیست جسم زرد می‌باشد.
کیست فولیکول
در طی چرخه قاعدگی زنان، تخمک در کیسهای به نام فولیکول رشد میکند. این کیسه درون تخمدان قرار دارد. در اغلب موارد، این فولیکول یا کیسه باز شده و یک تخمک آزاد میکند. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع درون فولیکول میتواند باعث ایجاد یک کیست بر روی تخمدان شود.
کیست جسم زرد
کیسه‌های فولیکول معمولا پس از رهاسازی تخمک حل می‌شوند. اما اگر کیسه حل نشده و دهانه فولیکول بسته شود، مایع اضافی درون کیسه جمع شده و این تجمع مایع باعث ایجاد کیست جسم زرد می‌شود.
انواع دیگر کیست تخمدان عبارتند از:
- کیست درموئید
توده‌های کیسه مانند بر روی تخمدانها که می‌توانند حاوی مو، چربی و بافت‌های دیگر باشند. - کیست آدنوما
توده‌های غیر سرطانی که می‌توانند بر سطح خارجی تخمدانها ایجاد شوند. - آندومتریوما
بافت‌هایی که به طور معمول درون رحم رشد می‌کنند، می‌توانند در خارج از رحم ایجاد شده و به تخمدانها متصل شوند و لذا منجر به تشکیل یک کیست شوند.
برخی از زنان به یک بیماری موسوم به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا می‌شوند. در این بیماری، تعداد زیادی کیست کوچک درون تخمدانها ایجاد می‌شود. این وضعیت میتواند باعث بزرگ شدن تخمدانها شود. در صورت عدم درمان، تخمدان‌های پلی کیستیک می‌توانند باعث ناباروری شوند.
نشانه‌های کیست تخمدان
در اغلب موارد، کیستهای تخمدان هیچ گونه نشانه‌ای ندارند. با این وجود، ممکن است نشانه‌های زیر با رشد کیست ظاهر شوند:
- تورم یا نفخ شکم
- حرکات دردناک روده
- درد لگن قبل یا در طول چرخه قاعدگی
- مقاربت دردناک
- درد در قسمت پایین کمر یا رانها
- حساسیت پستان‌ها نسبت به لمس
- حالت تهوع و استفراغ
نشانه‌های شدید کیست تخمدان که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد عبارتند از:
- درد شدید لگن
- ضعف یا سرگیجه
- تنفس سریع و پی در پی
این نشانه‌ها می‌توانند بیانگر یک کیست پاره شده یا پیچ خوردگی تخمدان باشند. اگر این بیماریها به موقع درمان نشوند می‌توانند پیامدهای جدی به همراه داشته باشند.
عوارض کیست تخمدان
اکثر کیستهای تخمدان خوش‌خیم بوده و به طور طبیعی و بدون درمان خود به خود از بین می‌روند. این کیست‌ها نشانه‌ای ندارند یا ممکن است نشانه‌های ناچیزی ایجاد کنند. اما در موارد نادر، ممکن است پزشک شما در طی معاینه معمولی یک توده کیستیک سرطانی تخمدان را تشخیص دهد.
پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض نادر انواع کیست تخمدان است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک کیست بزرگ باعث پیچ خوردن تخمدان یا حرکت تخمدان از موقعیت اصلی خود شود. در این وضعیت، خون رسانی به تخمدان قطع می‌شود و در صورت عدم درمان میتواند باعث آسیب یا مرگ بافت تخمدان شود. با اینکه پیچ خوردگی تخمدان بیماری شایعی نیست ولی تقریبا 3 درصد از جراحی‌های اورژانسی بخش زنان و زایمان را تشکیل می‌دهد.
پاره شدن کیست‌ها میتواند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شود. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش داده و در صورت عدم درمان میتواند زندگی فرد را تهدید کند.
تشخیص کیست تخمدان
پزشکان میتواند کیست تخمدان را طی یک معاینه معمولی لگن شناسایی نمایند. آنها ممکن است متوجه تورم یکی از تخمدانها شوند و برای تایید وجود کیست، آزمایش اولتراسوند را تجویز نمایند.
آزمایش اولتراسوند (اولتراسونوگرافی) نوعی آزمایش تصویربرداری است که در آن از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصویری از اندام‌های داخلی شما استفاده می‌شود. آزمایش‌های اولتراسوند به تعیین اندازه، موقعیت، شکل، و ترکیب (حاوی مواد جامد یا مایع) کیست کمک می‌کنند.
ابزارهای تصویربرداری که برای تشخیص کیستهای تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- سی تی اسکن
یک دستگاه تصویربرداری از بدن که برای ایجاد تصاویر مقطعی از اندام‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. - ام آر آی
آزمایشی که از میدان‌های مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق اندام‌های داخلی بهره می‌گیرد. - دستگاه اولتراسوند
دستگاهی که برای تصویربرداری از تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد. -
نشانه های کیست تخمدان از آنجا که اکثر کیست‌ها پس از چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند، ممکن است پزشک شما یک برنامه درمانی فوری را توصیه نکند. در مقابل، پزشک ممکن است آزمایش اولتراسوند را طی چند هفته یا چند ماه تکرار نموده تا وضعیت شما را بررسی نماید.
اگر در وضعیت شما تغییر ایجاد نشود یا اگر اندازه کیست افزایش یابد، پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای تعیین سایر علل نشانه‌های شما تجویز میکند.
این آزمایش‌ها عبارتند از:
- تست بارداری
برای اطمینان از اینکه شما باردار نیستید. - تست سطح هورمون
برای بررسی مشکلات مرتبط با هورمون مانند استروژن یا پروژسترون بیش از حد - آزمایش خون CA-125
برای غربالگری سرطان تخمدان
روش‌های درمان کیست تخمدان
اگر کیست به خودی خود از بین نرود یا بزرگتر شود، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که برای کاهش اندازه کیست یا برداشتن آن تحت درمان قرار بگیرید.
۱) قرص‌های ضد بارداری
اگر کیستهای مکرر تخمدان دارید، پزشک میتواند داروهای ضد بارداری خوراکی را برای توقف تخمک گذاری و جلوگیری از ایجاد کیستهای جدید تجویز نماید. داروهای ضد بارداری خوراکی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را نیز کاهش دهند. خطر سرطان تخمدان در زنان یائسه بیشتر است.
۲) لاپاراسکوپی
اگر کیست شما کوچک باشد و نتایج حاصل از آزمایش تصویربرداری برای رد سرطان باشد، پزشک میتواند با انجام لاپاراسکوپی کیست را خارج نماید. در این روش، پزشک برشی کوچک در نزدیکی ناف ایجاد نموده و ابزار کوچکی را برای برداشتن کیست وارد شکم شما میکند.
۳) لاپاراتومی
اگر کیست شما بزرگ باشد، پزشک میتواند کیست را از طریق یک برش بزرگ در شکم شما خارج نماید. پزشک بلافاصله بافت برداری از کیست را انجام می‌دهد و اگر تشخیص دهد که کیست سرطانی است، ممکن است عمل هیسترکتومی را برای برداشتن تخمدان و رحم انجام دهد.
- تست بارداری
پیشگیری از کیست تخمدان
کیستهای تخمدان قابل پیشگیری نیستند. ولی معاینات معمول زنان و زایمان میتواند کیستهای تخمدان را در مراحل اولیه شناسایی نماید. کیستهای خوش‌خیم تخمدان سرطانی نمی‌شوند. با این حال، نشانه‌های سرطان تخمدان می‌توانند شبیه به نشانه‌های کیست تخمدان باشند. بنابراین مهم است که به پزشک خود مراجعه نمایید تا مشکل شما را به درستی تشخیص دهد. پزشک را از نشانه‌هایی که ممکن است بیانگر مشکلی باشند، مطلع نمایید. این نشانه‌ها عبارتند از:
- تغییر در چرخه قاعدگی
- درد مداوم لگن
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن بدون دلیل
- احساس پر بودن شکم
چشم انداز زنان یائسه مبتلا به کیستهای تخمدان خوب است. اکثر کیست‌ها طی چند ماه از بین می‌روند. با این حال، کیستهای مکرر تخمدان میتواند در زنان یائسه و زنانی با عدم تعادل هورمون، رخ دهد.
برخی از کیست‌ها در صورت عدم درمان می‌توانند قدرت باروری را کاهش دهند. این وضعیت در مورد آندومتریوما و سندرم تخمدان پلیکیستیک شایع است. به منظور بهبود باروری، پزشک میتواند کیست را خارج کرده یا کوچک نماید. کیستهای عملکردی، کیستهای آدرنوما و کیستهای درموئید تاثیری در باروری ندارند.
اگر چه برخی از پزشکان در مورد کیستهای تخمدان از رویکرد “صبر و مشاهده” استفاده می‌کنند، ولی ممکن است پزشک شما انجام عمل جراحی را برای برداشتن و بررسی هرگونه کیست یا توده که پس از یائسگی در تخمدانها ایجاد شده است، توصیه نماید.
علت این امر این است که خطر ابتلا به کیستهای سرطانی یا سرطان تخمدان پس از یائسگی افزایش می‌یابد. با این حال، کیستهای تخمدان خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمی‌دهند. اگر قطر کیست بیش از 5 سانتیمتر باشد، برخی از پزشکان آن را بر می‌دارند.
